วิธีการปลูก และดูแล ละหุ่ง

ละหุ่ง   (Castor)   จัดเป็นพืชเศรษฐกิจที่สำคัญชนิดหนึ่งในอดีต  เพราะเมล็ดนำมาสกัดน้ำมัน  ซึ่งถูกใช้มากในอุตสาหกรรมต่างๆ  อาทิ  การผลิตน้ำมันหล่อลื่น  สี  หมึกพิมพ์  น้ำมันขัดเงา  สบู่  และลิปสติก  เป็นต้น  รวมถึงใช้กากหลังการสกัดเป็นส่วนผสมอาหารสัตว์  เพราะมีโปรตีนสูง  แต่ต้องกำจัดสารพิษก่อน  ปัจจุบันได้รับความนิยมน้อยลง  เพราะมีการใช้น้ำมันจากแหล่งอื่นมาใช้แทน

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

ลำต้น

ละหุ่ง  เป็นพืชล้มลุกฤดูเดียวหรือมีอายุข้ามปี  ลำต้นตั้งตรง  สูงประมาณ  2-6  เมตร  ลำต้นแตกกิ่งแขนงออกน้อย  ทำให้แลดูเป็นทรงพุ่มโปร่ง  เปลือกลำต้น  และกิ่งมีทั้งสีเขียว  สีน้ำตาล  สีเหลืองหรือสีม่วงแดง  และอาจมีนวลสีขาวปกคลุม  ซึ่งแตกต่างกันตามสายพันธุ์  ส่วนแก่นลำต้นเป็นไม้เนื้ออ่อน  เปราะหักง่าย

ใบ

ละหุ่ง  เป็นพืชใบเลี้ยงคู่ แทงใบออกเดี่ยวๆเรียงสลับตามลำต้น ใบมีก้านใบทรงกลมยาวประมาณ  10-30  เซนติเมตร ถัดมาเป็นแผ่นใบที่มีลักษณะเว้าเป็นแฉกๆคล้ายใบมะละกอ  แต่ก้านใบละหุ่งจะเชื่อมกับแผ่นใบบริเวณตรงกลาง  แผ่นมีขนาดประมาณ  20-60  เซนติเมตร  แต่ขนาดใบจะแตกต่างตามสายพันธุ์  แผ่นใบเป็นแฉกเว้า  ประมาณ  7-11  แฉก  เรียงกันเป็นวงกลม แต่ละแฉกมีโคนเชื่อมติดกัน แผ่นแต่ละแฉกเรียบ ขอบมีลักษณะหยักเป็นฟันเลื่อย  แผ่นแฉกมีเส้นกลางใบ  และเส้นแขนงใบมองเห็นชัดเจน  ทั้งนี้ ทั้งก้านใบ แผ่นใบ  เส้นกลางใบจะมีสีแตกต่างกันตามสายพันธุ์  อาทิ  ก้านใบสีม่วงแดง  ก้านใบสีเขียว  เส้นกลางใบสีเขียวอ่อน  เส้นกลางใบสีม่วงแดง เป็นต้น

ดอก

ละหุ่งออกดอกเป็นช่อที่ปลายกิ่ง  ประกอบด้วยดอกแยกเพศ  แต่จะอยู่บนช่อดอกเดียวกัน  ซึ่งใช้การผสมเกสรด้วยแมลงเป็นหลัก  ประกอบด้วยมีช่อดอกยาวประมาณ  20-40  เซนติเมตร  ช่อดอกมีลักษณะเป็นชั้นๆ  แต่ละชั้นประกอบด้วยดอกออกเป็นกระจุกรวมกันแน่น

ดอกตัวผู้จะอยู่ด้านล่างของช่อดอก  ประมาณ  50-70%  ส่วนดอกตัวเมียจะอยู่ด้านบนของช่อ  ประมาณ  30-50%  โดยดอกตัวผู้จะไม่มีกลีบดอก  มีเพียงกลีบเลี้ยงห่อหุ้มอับเรณูเอาไว้  เกสรด้านในมีสีเหลือง  ส่วนดอกตัวเมียจะไม่มีกลีบดอก  มีแต่กลีบเลี้ยงหุ้มไว้เช่นกัน  โดยมีด้านล่างเป็นรังไข่  ปลายเกสรมีสีเหลืองแยกออกเป็น  3  แฉก

ผล

ละหุ่งติดเป็นผลเดี่ยวที่รวมบนช่อผลเดียวกัน ผลมีลักษณะทรงกลม  ขนาดผลประมาณ  1.5-3  เซนติเมตร มีสีแตกต่างกันตามสายพันธุ์  เปลือกหุ้มผลหนา  เปลือกหุ้มผลมีหนามปกคุลมทั่วผล คล้ายผลเงาะ ผลอ่อนมีหนามอ่อน ไม่ปักทิ่มร่างกาย แต่หากผลแก่ หนามจะแข็งขึ้น  เมื่อผลแห้ง  เปลือก  และหนามจะแข็ง  และคม  เปลือกผลมีสีน้ำตาลอมดำ  และปริแตกออกเป็นพูชัดเจน จำนวน  3  พู  แต่ละพูมีเมล็ด  3  เมล็ด

เมล็ด

เมล็ดละหุ่งมีรูปรี  และแบนเล็กน้อย ขนาดเมล็ดกว้างประมาณ  1-1.5  เซนติเมตร ยาวประมาณ  1.5-2.5  เซนติเมตร  เปลือกเมล็ดเรียบ  มีลายสีน้ำตาลดำ  และสีครีมประ  ผิวเป็นมัน  และแข็ง ด้านในเมล็ดเป็นเนื้อเมล็ด สีขาวนวลหรือสีขาวอมเหลือง มีกลิ่นหอมเฉพาะตัว  ซึ่งประกอบด้วยน้ำมันจำนวนมาก

การปลูกละหุ่ง

การปลูกแปลงเดี่ยว

เป็นการปลูกลงแปลงเป็นผืนใหญ่ ไม่มีพืชอื่นแซม  มุ่งเพื่อเก็บเมล็ดละหุ่งเป็นหลัก อาจปลูกตั้งแต่ไม่ถึงไร่จนถึงเป็นหลายสิบไร่  แต่ละพันธุ์มีระยะปลูกแตกต่างกัน  พันธุ์ต้นใหญ่  (พันธุ์พื้นเมือง) ให้ปลูกห่าง  พันธุ์ต้นเล็ก  (พันธุ์ต่างประเทศอายุสั้น) ให้ปลูกถี่ หากปลูกในหน้าฝนจะไม่มีปัญหาเรื่องน้ำ หากปลูกหน้าแล้ง ให้พิจารณาแหล่งน้ำชลประทานหรือสร้างแหล่งน้ำสำรองไว้ เมื่อเก็บผลจนหมดต้นในครั้งแรก ให้ตัดต้นทิ้ง แล้วปลูกใหม่ หรือทยอยเก็บไม่เกิน  2  ปี  หลังปลูก  เพราะผลผลิตละหุ่งจะสูงเฉพาะปีแรก  ปีต่อมาจะลดลงมาก การปลูกใหม่จะได้กำไรคุ้มค่ากว่า

การปลูกแซมพืชอื่น

1. การปลูกแซมข้าวโพด

ในช่วงการปลูกข้าวโพด  ช่วงเดือนกรกฎาคม-สิงหาคม  ที่หลังการปลูกข้าวโพดแล้ว  เกษตรกรจะปลูกละหุ่ง  แซมในแถวข้าวโพด  โดยเก็บเกี่ยวข้าวโพดประมาณเดือนพฤศจิกายน  ละหุ่งจะแตกกิ่งก้านสาขา  และพร้อมเก็บเกี่ยวเมล็ดต่อในช่วงเดือนมกราคม-มีนาคม

2. การปลูกแซมพริก

หลังการปลูกพริกแล้วประมาณ  3  เดือน  เกษตรกรจะปลูกละหุ่งแซมในแปลง  หลังหลังเก็บเกี่ยวพริกแล้วจึงได้ระยะเก็บเกี่ยวเมล็ดละหุ่งต่อ

การเตรียมดิน

แปลงปลูกละหุ่งแตกต่างกันในแต่ละพื้นที่  แต่จำเป็นต้องไถพรวนแปลง  และกำจัดวัชพืช  อย่างน้อย  1  รอบ

วิธีปลูก

การปลูกละหุ่ง  เกษตรนิยมปลูกในต้นฤดูฝน ประมาณเดือนพฤษภาคม ด้วยการหยอดเมล็ด เพราะสะดวก และรวดเร็ว ประหยัดค่าใช้จ่ายที่สุด โดยขุดหลุมด้วยเสียมให้เป็นแถวๆ ลึกประมาณ 5-8 เซนติเมตร หรือไถคราดเป็นร่องตื้นๆ  แบ่งการปลูกได้  ดังนี้

– สำหรับพันธุ์พื้นเมือง  เนื่องจากมีลำต้น  และทรงพุ่มใหญ่  ให้ปลูกแต่ละแถวห่างกัน  ประมาณ  3  เมตร  แต่ละหลุมห่างกันประมาณ  2-3  เมตร  ใช้เมล็ดประมาณ  0.5  กิโลกรัม/ไร่

– สำหรับพันธุ์ต่างประเทศ  หรือพันธุ์อายุสั้น  ให้ปลูกแต่ละหลุม  และแถวห่างกัน ประมาณ  1-2  เมตร ใน  1  ไร่  ใช้เมล็ดประมาณ  2-2.5  กิโลกรัม

จากนั้น  หยอดเมล็ด  หลุมละ  2-3  เมล็ด  ก่อนเกลี่ยหน้าดินกลบ  และปล่อยให้เติบโตตามธรรมชาติ

การดูแลละหุ่ง

– การถอนต้น  หลังหยอดปลูกเมล็ด  ประมาณ  10-15  วัน  เมล็ดจะแทงต้นอ่อนให้เห็น  จากนั้น ประมาณ  15-20  วัน  ให้ถอนต้นกล้าที่มีขนาดเล็กหรือไม่สมบูรณ์ออก  เหลือไว้ต้นที่สมบูรณ์ที่สุดเพียง  1  ต้น/หลุม

– การเด็ดยอด  หากปลูกแปลงเดี่ยว  เมื่อต้นละหุ่งสูงประมาณ  1  ศอก  ให้เด็ดยอดทิ้ง หากปลูกแซมในพืชอื่น เมื่อโต  2  ศอก  ค่อยเด็ดยอดทิ้ง  ทั้งนี้ ให้เด็ดยอดในช่วงเย็น ไม่ควรเด็ดช่วงสายหรือกลางวัน  เพราะอากาศร้อนจะทำให้ต้นคายน้ำทางแผลมาก

– การกำจัดวัชพืช กำจัดด้วยจอบถาก ใน  1  เดือน แรกหลังปลูก ให้เริ่มกำจัดวัชพืช ต่อไป ทุกๆ 2 เดือน/ครั้ง ซึ่งอาจใช้สารกำจัดวัชพืชฉีดพ่นก็ได้

– แมลงศัตรูพืชที่สำคัญ  ได้แก่  หนอนคืบ  หนอนกระทู้  เพลี้ยจักจั่น และไรแดง  แต่ที่พบบ่อย และทำความเสียหายมาก  คือ  หนอนคืบ  และเพลี้ยจักจั่น  เมื่อพบระบาดให้ฉีดพ่นด้วยสารกำจัดแมลงศัตรูพืช

ระยะการเติบโตละหุ่ง  

ระยะที่  1 : เมล็ดเริ่มงอก ซึ่งใช้เวลาประมาณ  7-18  วัน เริ่มต้นจากเมล็ดดูดน้ำจนพองบวม รากแทงออกจากเปลือกเมล็ด ลำต้นอ่อนดึงใบเลี้ยงชูขึ้นเหนือผิวดิน

ระยะที่  2 : ใบจริงคู่แรกแตกออก ใช้เวลา  7-17  วัน

ระยะที่  3 : ละหุ่งมีใบจริง  5-6  ใบ และตาข้างเริ่มพัฒนา

ระยะที่  4 : เนื้อเยื่อตายอดพัฒนากลายเป็นตาดอก  ใช้เวลา  7-18  วัน

ระยะที่  5 : เนื้อเยื่อตาดอกเริ่มเจริญ  และพัฒนา ใช้เวลา  10-17  วัน

ระยะที่  6 : การพัฒนาของเนื้อเยื่อเกสร  และรังไข่

ระยะที่  7 : การเติบโตของช่อดอก

ระยะที่  8 : ช่อดอกเจริญพ้นใบที่ห่อหุ้ม  ละอองเกสรแบ่งตัวออกเป็น  2  ลอน

ระยะที่  9 : ดอกบาน  และผสมเกสร

ระยะที่ 10 : การพัฒนาของผลและเมล็ด

ระยะที่ 11 : เมล็ดเริ่มแก่  ใช้เวลา  12-16  วัน

ระยะที่ 12 : เมล็ดแก่ทั้งช่อ  ใช้เวลา  14-18  วัน

การเก็บเมล็ดละหุ่ง

เมล็ดละหุ่งพันธุ์พื้นเมืองบางพันธุ์  เมื่อแก่เมล็ดจะปริแตก  และร่วงลงดิน ทำให้เมล็ดเสีย  แต่พันธุ์พื้นเมืองบางพันธุ์  เมล็ดไม่ปริแตก  และไม่ร่วงง่ายทั้งที่แก่แล้ว  ได้แก่  พันธุ์ลายขาวดำ  ส่วนพันธุ์ต่างประเทศ  เป็นพันธุ์อายุสั้น  ลำต้นเป็นทรงพุ่มเตี้ย  อายุเริ่มเก็บเมล็ดประมาณ  4-6  เดือน  เมื่อแก่  เปลือกผลจะไม่ปริแตก  ทำให้เก็บบนต้นได้  แม้ผลแก่จนแห้งก็ตาม

หลังจากเก็บผลละหุ่งแล้ว นำช่อผลละหุ่งมาตากแดด  2-3  แดด  ให้แห้ง  จากนั้น  ให้เด็ดผลละหุ่งออกจากช่อ  แล้ววางบนแผ่นไม้หรือลานปูน  ก่อนใช้ไม้แผ่นตีหรือกดเบาที่ผล  ผลก็จะปริแตก แยกเมล็ดออกมา

ข้อมูลอ้างอิง  :  https://puechkaset.com

ข่าวเกษตร    เกษตรน่ารู้    ละหุ่ง    การปลูกละหุ่ง    การดูแลละหุ่ง    การเก็บเมล็ดละหุ่ง